SÜRDÜLEBİLİR BİR ÇAY TARIMI İÇİN GÜBRELEME VE BUDAMA:

ÇAY BİTKİSİNDE GÜBRELEME VE ÖNEMİ:   

    Bitkiler, büyüme süreçlerinde toprakta bulunan elementler ile beslenirler. Bitkilerin sağlıklı büyümesi, bol ve kaliteli ürün verebilmesi için topraktan alınan bu besin elementlerinin, toprağa geri verilmesi gerekmektedir. Çay için kullanılan gübreler: organik ve kimyevi gübreler olarak gruplandırıyorlar. Kısaca gübrelemenin asıl amacı birim alandan daha yüksek oranda verim almaktır. Organik gübrelerin başında ahır gübresi gelir. Bitki artıkları ile çaylıkların yüzeysel olarak örtülmesi de organik gübre olarak kabul edilir. Organik Gübreler (Ahır Gübresi ve Bitki Artıkları) Ahır Gübresi:  3-4 yılda bir çaylıklarda ahır gübresi kullanılması önerilir.  Toprağın su kapasitesini artırır.  Suyun toprak yüzeyinden akmasına, buharlaşmasına ve verimli toprağın taşınıp götürülmesine engel olur.  Toprağın yapısını iyileştirir.  Parçalanması sonucu oluşan karbondioksit ve organik asitler bitki besin maddelerini bitkiye yarayışlı hale getirir.  Toprak sıcaklığını bitki gelişmesi için uygun duruma getirir.  Su geçirgenliğini ve toprak havalanmasını olumlu yönde etkiler.  Toprağın kimyasal gübre gereksinimini azaltır.  Toprak mikroorganizmalarının üzerinde de olumlu etki yaparak, biyolojik değişmelerin hızını artırır. Sürdürülebilir Bir Çay Tarımı İçin… Gübreleme ve Budama Sürdürülebilir Bir Çay Tarımı İçin… Gübreleme ve Budama Sürdürülebilir Bir Çay Tarımı İçin… Gübreleme ve Budama Bitki Artıkları: Budama artıklarının yanında sap ve saman karışımı, orman ağaçlarının yaprakları, özel olarak bu amaç için yetiştirilmiş ot ve benzeri bitkilerin atılmayarak bahçeye serilmesi organik gübre olarak önem taşımaktadır.  Çaylıkların bitki artıkları ile örtülmesi, toprak ve su korunmasında etkili olur.  Bitki artıkları kesinlikle yakılmamalıdır.  Toprağı güneşin ve rüzgarın olumsuz etkilerinden korur.  Toprağın çatlamasını ve yağmurun etkisi ile balçıklaşmasını önler.  Toprak yapısını düzelterek kök gelişmesi için uygun ortam hazırlar.  Bitki artıklarıyla yapılan gübrelemede toprağın azot ihtiyacı karşılanır. Toprağın kimyasal gübre gereksinimi azalır.  Toprakta yabancı ot gelişimi azalır. Organik Gübre Uygulaması:  Ahır gübresi uygulamasının 3 yılda bir tekrarlanması faydalı olacaktır.  Ahır gübresi budamadan sonra verilmelidir.  Budanan çaylıklara Mart-Nisan, diğer çaylıklara ise Kasım-Aralık aylarında gübre verilebilir.  Gübre çay ocaklarının arasına taç izdüşümü dikkate alınarak eşit kalınlıkta serilmeli ve hafif çapa yapılarak toprağa karıştırılmalıdır.  Yapılacak çapanın derinliği 5 cm’yi geçmemelidir.  Gübrelemeden önce yabani otların sökülüp bahçeden uzaklaştırılması gerekir. Kimyevi Gübreler Kimyasal gübreler, çeşitli nedenlerle topraktan azalan bitkilerin hayati faaliyetlerini yerine getirmek amacıyla tükettikleri, toprak tarafından tekrar oluşturulması zor ve uzun zaman alan bitki besin elementlerinin eksikliğinin giderilmesi amacıyla kullanılan besin takviyeleridir. Öncelikle organik gübre tercih edilmelidir. Toprağa verilecek kimyasal gübre miktarı en doğru olarak toprak analizleri sonucunda belirlenmelidir. Son yıllarda yapılan toprak analizleri sonucunda çay bahçelerinde kullanılacak en uygun kimyasal gübrenin 25:5:10 (NPK) terkibindeki kompoze gübre olduğu tespit edilmiş olup, her yıl dekar başına 70-80 kg kompoze gübre verilmesi önerilmektedir. Kimyevi Gübre Uygulaması:  Gübre kullanırken kişisel koruma ekipmanları (eldiven, çizme, iş elbisesi, şapka) mutlaka kullanılmalıdır.  Kimyasal gübreler çaylıklara toprak yüzeyine düzgün şekilde serpilerek uygulanır.  Düz alanlardaki çaylıklarda gübreler, bitkinin taç iz düşümü dikkate alınmak suretiyle, bitki etrafına daire şeklinde serilerek eşit miktarda verilmelidir.  Eğimli alanlardaki çaylıklarda, gübreler arazinin eğim durumuna göre yukarıdan aşağıya terasın üst kısmına serilerek, azalan miktarlarda verilmelidir. Teraslanmış çaylıklarda gübreler çay bitkisinin iç ya da yukarı kısmına uygulanmalıdır.  Akarsu ve yol kenarlarına sınırı olan çaylıklarda gübreleme yapılırken, suların kirlenmesini önlemek için eğim durumuna göre, sınırdaki en az iki sıraya gübre verilmemelidir.  Gübreler hiçbir zaman çaylıkların üzerine serpilerek verilmemelidir. Bu şekilde yapılan gübreleme, çay bitkisinin yapraklarına zarar vermektedir.  Gübrenin büyük bir bölümü toprağa ulaşmadan, yağmurla yıkanıp akarsuları kirletmektedir.  Üstelik fazla gübre için verilen para da boşa gitmektedir.  

    SERPİLEREK YAPILAN GÜBRELEME;

    Çay filizlerini yakar, -çayın kalitesini düşürür, -kalıntı nedeniyle tüketici sağlığını bozar.  Gübreyi toprağa düşürmek için uygulanan sopayla çay bitkisine vurma işlemi taze filizlerin kırılmasına ve zarar görmesine sebebiyet verir. Çay Bitkisinde BUDAMA Gençleştirme Budaması Çaylıkların 7 yılda bir, yerden 20 cm yükseklikten budanmasıyla gerçekleştirilen gençleştirme uygulamasıdır. Bütün dallar aynı yüzeyden olmak üzere, keskin budama bıçağı ile kesilir. Kesik yüzey içten dışa doğru hafif meyilli olmalıdır. Bu durum yaranın erken kapanması çay fidanının dışa doğru dallanarak ocak halini almasına yardım eder. Bu budamaya gençleştirme budaması denir.  Budamaya tabi tutulan ocaklardan hemen hasat yapılmaz.  Sürgünlerin 30 cm sürmesi, yani, yerden itibaren 50 cm seviyeyi alması (HaziranTemmuz) beklenir. Böylece çay fidanlarının ocak haline gelmesi, fidan aralarının kapanması, geniş toplama tablaları oluşması ve ürün miktarının artması sağlanır. Tabla Düzeltme (Çırpma) Hasat sonucunda toplama tablasında oluşan bozuklukların giderilmesi için uygulanan bir işlemdir. Ürün budaması ile uygun toplama tablası oluşturuluyorsa da, bazı obur dalların hızlı gelişme göstermesi ve hasat bozuklukları nedeniyle zamanla hasat tablasının düzgünlüğü kaybolur. Bu durum hem hasadı güçleştirir hem de ürün verimini olumsuz yönde etkiler. Çırpma işlemi, çay ocakları uyanmadan ve yaşamsal işlevler başlamadan önce yapılmalıdır.

    BUDAMANIN FAYDALARI:

      Budama çalılaşmış, verimden düşmüş çay ocaklarının yeniden sürgün verim ve kalitesinin artmasına yardım etmektedir. Budamadan sonra gelişen taze sürgünler kalite unsurları bakımından zengin olduğu gibi, büyüme güçleri de yüksek olan sürgünlerdir. Bu sürgünlerden üretilen kuru çayda o nispette kaliteli olmaktadır.

Çay bitkisi doğada gelişmeye bırakıldığında ağaç şekline dönüşür. Böyle bir dudumda yaprak hasadı güçleştiği gibi, sürgün verimi de düşer. Bu nedenle çay bitkisi, toprağa yakın yükseklikte dallandırarak, düzgün bir toplama seviyesi ve bol sürgün oluşumunu sağlamak amacıyla budamaya tabi tutulur.

    BUDAMA ÇEŞİTLERİ:

    Üç yaşını doldurmuş ve dört yaşına girmiş çay fidanlarına uygulanan ilk budamadır. Çay fidanını dallandırıp ocak haline getirmeye yarar. Bu budama çay fidanının 3 yaşını dolduran seneyi takip eden Kasım-Aralık veya Mart aylarında yapılır.

Budama yerden itibaren 20 cm yukarıdan yapılır. Bütün dallar aynı yüzeyden olmak üzere, keskin budama bıçağı ile kesilir. Kesik yüzey içten dışa doğru hafif meyilli olmalıdır. Bu durum yaranın erken kapanması ve çay fidanının dışa doğru dallanarak ocak halini almasına yardım eder.

Budamaya tabi tutulan ocaklardan hemen hasat yapılmaz. Sürgünlerin 30 cm sürmesi, yani, yerden itibaren 50 cm seviyeyi alması beklenir. Bu süre Haziran 15’ini veya Temmuz’un ortalarını bulur. Böylece çay fidanlarının ocak haline gelmesine , fidan aralarının kapanmasına, otların büyümemesine, zeminde arzu edilen nemliliğin doğmasına, en önemlisi geniş toplama tablası oluşarak, ürün miktarının artması sağlanır.

    ÜRÜN BUDAMASI:

    Şekil budamasından sonraki ilk hasadı izleyen hasat dönemlerinde ürün miktarı sürekli artış gösterir. Ürün toplanan çay ocaklarında hasada devam edilmesi, tabla seviyesinin her yıl ortalama 10 cm yükselmesine sebep olmaktadır. Bu durum, çaylıklarda gezme, hasat, gübreleme ve mücadele gibi işlemlerin uygulanmasını zorlaştırdığı gibi, çay ocaklarının tabla yüzeylerinin çalılaşmasına, filizlerin, kısa, kart ve hatta kör olarak teşekkül etmesine sebep olarak, çaylıkta verimin düşmesine yol açmaktadır. Bu şekildeki çaylıkları, yeniden canlanıp ürün miktarını artırmak ve kalite ürün elde etmek amacıyla budamak gerekmektedir. Ürün budaması, yerden 25 cm yükseklikten yapılır.Çay ocağında ortadan çıkan dallar dipten kesilir. Ocağın kenarında sıralanan, dışa doğru düzenli açılma gösteren düzgün dallar bırakılır. Dışta kalan daların arasındaki bozuk şekilli zayıf dalların da dipten kesilerek çıkarılması gerekir. Ürün budaması yapılan bir çay ocağı, tepeden bakılınca çanak şeklinde görülür.İlk ürün budaması yapılmış çaylıkta sürgünlerin topraktan yüksekliği 50 cm’yi bulunca hasada başlanır. İzleyen yıllardaki ürün budamaları bir önceki budama yüksekliğine 5 cm eklenerek yapılır.

  GENÇLEŞTİRME BUDAMASI:

    Her ürün budamasında bir önceki budama seviyesine 5 cm eklenerek yapılması sonucunda tabla seviyesi gittikçe yükselir ve budama yüksekliği hasat tablası yüksekliğine eşit olur. Bu durumda, çay ocakları yerden 20 cm yükseklikten budanır. Bu budamaya gençleştirme budaması denir. Bundan sonraki budamalar ürün budamasının aynıdır.

 TABLA DÜZENLEME (ÇIRPMA):

    Hasat sonucunda toplama tablasında oluşan bozuklukların giderilmesi için uygulanan bir işlemdir. Ürün budaması ile uygun toplama tablası oluşturuluyorsa da, bazı obur dalların hızlı gelişme göstermesi ve hasat bozuklukları nedeniyle zamanla hasat tablasının düzgünlüğü kaybolur. Bu durum hem hasadı güçleştirir hem de ürün verimini olumsuz yönde etkiler.

Çırpma işlemi, çay ocakları uyanmadan ve yaşamsal işlevler başlamadan önce yapılmalıdır. Yöresel farklılık göstermekle birlikte, çırpma Kasım ve Aralık ayları ile Mart ayı içerisinde yapılabilir. Çırpmada tüm dalların kesilmesine gerek yoktur. Hasat tablasını kesen dallar bıçakla uygun şekilde kesilmelidir. 

• Budama, çay fidanını dallandırarak kısa zamanda tabla oluşumuna sebep olur.
• Geniş tabla yüzeyi oluşturarak ürün verimini artırır.
• Ocak aralarını kapatarak yabancı otların büyümesine mani olur.
• Budama, çalılaşmış, verimden düşmüş ocakların tazelenip sürgün veriminin artmasına yardım eder.
• Budamadan sonra büyüyen sürgünler kuvvetli ve taze olur. Bu sürgünlerden elde edilen kuru çay da kaliteli olur
• 
  
• Budamanın Zamanı ve Zamansız Budamanın Zararları:
• Budamadan beklenen yararın sağlanması için uygun zamanda yapılması önemlidir. Zamansız yapılan budama fayda yerine zarar getirir.Budama zamanı, bitkinin uykuya girdiği devredir. Bu dönem ülkemizde, havanın sıcak ya da soğuk olmasına bağlı olarak, Ekim ayı sonu ile Mart ayı sonu arasındaki dönemdir. Ancak uyku devresinin her ayı çaylıkların budanması için uygun değildir. Kış soğuk ve donları dışında kalan Kasım- Aralık ayları ile Mart ayı budama için en uygun zamanıdır. Bu aylar dışında, hasadın yapıldığı aylarda kesinlikle budama yapılmamalıdır.
• 
  
•            Yazın Yapılacak Budamanın Zararları
  • Yaz mevsimi hasat mevsimi olduğu için, bu dönemde yapılacak budama ile bir sonraki ürünün alınamaz.
  • Mayıs ve sonraki aylarda ocaklar ürün vermiş, bitki topraktaki besin maddelerinin bir kısmını kullanmış ve toprak nispeten yorgun düşmüştür. Böyle bir anda yapılacak budamadan sonra, çay ocaklarında kuvvetli sürgün gelişimi olmaz. Sürgünler kısa zamanda köre kaçar.
  • Bitkiye su yürümesi ile birlikte, toprağa verilen gübre bitkinin gövde ve dallarına doğru hareket eder. Bu dönemde yapılacak budama ile bitki, besin elementlerinden yeterince yararlanamadan, besin elementleri kesilen dallarla birlikte atılır ve bu durumda hem emek hem de gübreye verilen para atılmış olur.
  • Kasım, Aralık ve Mart aylarında ise besin maddeleri köklerde veya köklere yakın kalın gövde kısımlarındadır. Dolayısı ile bu dönemde yapılacak budamada böyle bir kayıp söz konusu değildir.
  • Sonbaharda yapılan budamalar, hastalık ve zararlılara ait yumurta ve çoğalma yapılarının faaliyete geçmeden temizlenmesine yardımcı olur.
  • Çaylıkların budama yerine, yakılması çaylıklara büyük oranda zarar vermekte ve böyle çaylıklardan ürün alınması mümkün olmamaktadır.

              Budanan Çaylıklarda Hasat

      Çay bahçelerimizde budamadan beklenen yararın sağlanarak bol ve kaliteli ürün alınması için ürün toplama mutlaka tekniğine uygun yapılmalıdır.

  Budanan ocaklarda oluşan yeni sürgünlerin iyi gelişip güçlenmesi için  Haziran ortaları veya Temmuz’un ilk haftasına kadar büyümeye bırakılır. Toprak seviyesinden  ortalama 45-50 cm yüksekliği aşan sürgünlerin uçları elle koparılarak hasat yapılır. Bu seviyenin altında kalan, yanlara doğru gelişen dal uçlarına dokunulmaz , bunların da aynı yüksekliğe erişmesi beklenir. Bu şekilde geniş bir ürün toplama tablası oluşturulur

  İlk hasadı izleyen hasat dönemlerinde ürün miktarı sürekli artar. Ocak üzerinde oluşan gevrek, dolgun tomurcuklu ve güçlü sürgünler kaliteli kuru çay işlemeye en uygun olan üründür.

  İkinci ve üçüncü sürgün dönemlerinde de tabloya uygun hasat yapılması sonucu ocak üzerinde taze yapraklar bırakılmış olacaktır. Çay bitkisinin beslenmesinde etkin olan yıllık taze yapraklar çay ocağının kısa zamanda, güçlenmesine hizmet eder.  Bu ocaklardan 4. sürgün döneminde de bol ve kaliteli ürün almak mümkün olur.

  Tekniğe uygun toplanan ocaklarda; budamanın 2. yılında verim,  budama yılındaki kaybı telafi ederek budama öncesi alınan ürün miktarının da üstüne çıkar.

  Taze sürgünleri, dipten makasla  tamamen kesilerek, yanlış hasat edilen çay bitkisinde toplama tablası küçülecek ve ocak araları kapanmayacaktır.Taze yaprak bırakılmadan yapılan yanlış ve derin hasat sonucu çay bitkisi kısa zamanda  farklılaşarak çalılaşarak verimden düşecektir. Çalılaşan ocaklardaki sürgünler gelişemeyecek, köre yönelip kartlaşacak, niteliksiz olacaktır. Bu şekilde toplanan ocaklarda budamadan beklenen yarar sağlanamayacak, verim ve kalitedeki düşüş üreticinin  gelir kaybına neden olacaktı. 
  Kaynaklar: RİZE ZİRAAT ODASI VE  T.C. KALKANDERE KAYMAKAMLIĞI GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ.